Zamgławianie – czym jest i na czym polega ta metoda dezynfekcji?

Zamgławianie lub tzw. fumigacja jest jedną z najszybszych i najskuteczniejszych metod dezynfekcji, która na szeroką skalę stosowana jest przede wszystkim w szpitalach, placówkach medycznych oraz ambulansach, jednak coraz częściej, metoda ta wykorzystywana jest instytucjach publicznych, środkach transportu publicznego, biurach i zakładach pracy.

Zamgławianie pomieszczeń może odbywać się za pomocą urządzeń automatycznych lub za pomocą zamgławiaczy ręcznych. Te pierwsze dezynfekują powietrze i powierzchnie w sposób niewymagający czasochłonnej pracy manualnej personelu, a drugie umożliwiają natomiast bardzo dokładną dezynfekcję wybranych powierzchni i sprzętów.

Zalety zamgławiania doceniono podczas pandemii koronawirusa – dziś staje się standardem w przestrzeniach, które muszą być sterylne i utrzymane w odpowiedniej czystości mikrobiologicznej. Jest to najlepsze rozwiązanie w miejscach, w których występuje przerwa od obecności ludzi, podczas której można przeprowadzić proces dezynfekcji.

Spis treści:

Co to jest zamgławianie?

Zamgławianie, jak już zostało wspomniane, jest metodą dezynfekcji pomieszczeń, dzięki której w szybki sposób można wyeliminować z powietrza i powierzchni niepożądane drobnoustroje. Jest metodą łatwo dostępną, a przy tym niezwykle skuteczną, szybką w realizacji i – co niezwykle ważne – bezpieczną, jeśli zastosujemy odpowiednie środki ostrożności lub wykorzystamy odpowiedni dezynfektant.

Technologie zamgławiania najczęściej wykorzystywane są w przestrzeniach, w których wysoki poziom aseptyki i czystość mikrobiologiczna mają szczególne znaczenie, a mogą być trudne w utrzymaniu z uwagi na dużą rotację ludzi, np. pacjentów i personelu medycznego. Zamgławianie jest najbardziej popularne w:

  • szpitalach, placówkach i gabinetach medycznych,
  • gabinetach stomatologicznych,
  • laboratoriach,
  • ambulansach i pojazdach medycznych,
  • gabinetach weterynaryjnych,
  • salonach kosmetycznych oraz spa,
  • środkach komunikacji publicznej (metro, samoloty, pociągi, autobusy, tramwaje),
  • instytucjach publicznych (urzędy, placówki usługowe, biura),
  • hotelach i restauracjach.

Poprzez zamgławianie dezynfekowane są wszelkie powierzchnie, ściany, podłogi i sufit, ale również sprzęty oraz powietrze. Dzięki tej metodzie można dotrzeć do miejsc, które nie są dostępne przy tradycyjnych metodach dezynfekcji np. za pomocą UV-C. Sam proces zamgławiania może trwać od kilkunastu minut do nawet kilku godzin. Uzależnione jest to m. in. od wydajności sprzętu dezynfekcyjnego, użytego środka biobójczego, rodzaju patogenu, wymaganego poziomu redukcji mikrobów, wielkości pomieszczenia, możliwości wietrzenia i wentylacji oraz wilgotności i temperatury powietrza.

Polecane produkty:

Na czym polega zamgławianie?

Zamgławianie polega na dekontaminacji powierzchni i powietrza za pomocą aerozolu różnorodnych środków chemicznych. Do zamgławiania często wykorzystywane są: nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy ale też – coraz częściej – kwas podchlorawy, który okazuje się jednym z najodpowiedniejszych ze względu na profil bezpieczeństwa, ponieważ w odpowiednich stężeniach nie wykazuje działania toksycznego ani drażniącego, więc w odróżnieniu od innych dezynfektantów, do pomieszczeń można wejść natychmiast i bez środków ochrony indywidualnej.

Metoda zamgławiania bazuje na rozpylaniu preparatu dezynfekcyjnego, który dociera również do zakamarków, szczelin i wszelkich trudno dostępnych miejsc. Środek dezynfekcyjny rozpylany jest silnym strumieniem powietrza, lub za pomocą ultradźwięków, przyjmując postać mikroskopijnych cząsteczek, co powoduje, że mgła/aerozol w szybkim czasie rozprzestrzenia się po całym pomieszczeniu, docierając nawet do szczelin, zakamarków i miejsc trudnodostępnych.

Zamgławianie prowadzone jest za pomocą specjalistycznych urządzeń – zamgławiaczy lub tzw. fumiagatorów, czyli generatorów aerozolu. Są to zautomatyzowane aparaty, które umożliwiają zarówno dezynfekcję powietrza, jak i powierzchni. Urządzenie wytwarza mikroskopijne cząstki będące najczęściej mieszaniną wody oraz wybranego preparatu biobójczego, które na skutek ciśnienia, są równomiernie rozpylane w powietrze i na dezynfekowane powierzchnie.

Sucha mgła a mokra mgła

Na rynku dostępne są różne zamgławiacze, które różnią się funkcjonalnością, parametrami i wydajnością. Jednym z najważniejszych parametrów jest wielkość emitowanych cząstek aerozolu, ponieważ wpływa to przede wszystkim na to, czy jest to sucha czy mokra mgła.

Przyjmuje się, że mokra mgła to aerozol o wielkości cząstek wynoszącej ponad 5 mikronów czyli mikrometrów (µm), a sucha mgła to cząstki o wielkości poniżej 5 µm. Większość dostępnych komercyjnie zamgławiaczy generuje w rzeczywistości mokrą mgłę lub aerozol o tak dużych kroplach, że pryska nadmiernie w jedną stronę, zamiast równomiernie rozprowadzać preparat w całym pomieszczeniu. Sucha mgła posiada natomiast znacznie lepsze właściwości fizyczne rzutujące m.in. na wyższą skuteczność dezynfekcji, szybkość i homogeniczność zamgławiania.

Im mniejsze cząstki aerozolu, tym bardziej zachowuje się on jak gaz, co powoduje, że sucha mgła:

  • dużo szybciej nasyca powietrze w pomieszczeniu, co wydłuża czas kontaktu preparatu,
  • długo utrzymuje się w powietrzu, co wydłuża czas i zasięg lotu cząstki doprowadzając do bardziej równomiernego wypełnienia pomieszczenia i dokładniejszego pokrycia powierzchni,
  • szybciej ulega parowaniu i wietrzeniu, a preparat szybciej przekształca się w aktywne i dezynfekujące rodniki hydroksylowe, co skraca czas całości procesu dezynfekcji,
  • nie łączy się w większe krople, a cząstki nie rozbijają się o powierzchnie, lecz odbijają się i aktywnie poruszają się ruchami Browna (w chaotyczny, lecz efektywny sposób).
  • powoli osadza się zwiększając równomierność pokrycia powierzchni i wypełnienia zakamarków,
  • nie chlapie w jednym kierunku i nie zwilża nadmiernie powierzchni.
  • nie stwarza agresywnych skroplin, korodujących materiały, powierzchnie i kosztowne sprzęty.

Warto w tymi miejscu wspomnień, że wielkość generowanych cząstek w najnowszych zamgławiaczach przeszła ostatnimi czasy mały renesans, ponieważ osiągnęła już skalę nanometrów (nm), czyli rozmiarów poniżej jednego mikrona (1µm), co jeszcze znaczniej uwydatnia różnicę i tworzy przepaść pomiędzy zamgławiaczami starego typu emitujących duże krople.

Dostępne najnowocześniejsze urządzenia, takie jak szwajcarski i medyczny Mikro-zamgławiacz 99MB oraz zamgławiacz elektrostatyczny SteraMist opracowany przez DARPA, emitują aerozole o średniej wielkości cząstek około 300nm, co w potężny sposób wpływa na wspomniane wcześniej bardzo istotne parametry dezynfekcji, tj. czas procesu, homogeniczność oraz poziom redukcji mikroorganizmów.

Dlaczego tak się dzieje? Otóż, jeśli przykładowo porównamy wagę i objętość dwóch cząstek, jednej o średnicy 0,5µm (500nm) a drugiej 5µm, to okazuje się, że z pozoru niewielka, 10-krotna różnica średnicy kropli, skutkuje aż 1000-krotną różnicą wagi i objętości. Lżejsza znacznie dłużej utrzymuje się w powietrzu i ma większy zasięg. Jednocześnie preparat rozprowadzony w postaci 1000 małych kropelek (zamiast jednej dużej o takiej samej objętości sumarycznej) pokrywa większą powierzchnię oraz dużo szybciej paruje, ponieważ jedna duża kropla posiada 100 razy mniejszą powierzchnię parowania niż tysiąc małych.

Wydajność zamgławiania

Kolejnym istotnym parametrem zamgławiania, podczas wyboru zamgławiacza, jest prędkość fumigacji wyrażona najczęściej w mililitrach na minutę (ml/min). Im jest ona wyższa, tym szybciej zakończy się proces emisji, szybciej rozpocznie się efektywny czas kontaktu  i szybciej rozpoczniemy wietrzenie, co znacznie ogranicza całkowity czas potrzebny na dezynfekcję.

Większość komercyjnych zamgławiaczy turbinowych posiada emisję preparatu na poziomie około 15ml/minutę, ale na najnowsze urządzenia pneumatyczne tj. DeconLITE oraz DeconMAX robią to już dwa lub nawet cztery razy szybciej, dużo ciszej, skuteczniej i bardziej energooszczędnie. 

Na wydajność zamgławiania mogą wpływać również inne czynniki techniczne, takie jak: obrotowa dysza, umiejscowienie dysz, dodatkowy wymuszony obieg powietrza, czy np. zjawisko elektrostatyczności stosowane w najnowocześniejszych urządzeniach zamgławiających.

Zamgławianie elektrostatyczne

Zamgławianie elektrostatyczne uznawane jest za wysoce wydajne i efektywne, a elektrostatyka w zamgławianiu jest ostatnim trendem technologicznym, który posiada szereg bardzo ważnych zalet, znacznie zwiększających skuteczność dezynfekcji i jej wydajność ponieważ:

  • jonizuje preparaty biobójcze nadając im dodatkową energię elektro-chemiczną (potencjał oksydacyjno-redukcyjny), co zwiększa ich skuteczność niszczenia mikroorganizmów;
  • zjonizowany preparat samoczynnie oblepia przedmioty i powierzchnie z różnych stron ograniczając zużycie środka nawet o 80%;
  • zjonizowany preparat zwiększa dokładność i równomierność pokrycia powierzchni, szczelin i zakamarków;
  • zjonizowany preparat elektrostatycznie wyłapuje z powietrza cząstki zawieszone, tj. pyły, alergeny i mikroorganizmy.

Zamgławianie automatyczne wg EN 17272:2020

Wśród najważniejszych funkcjonalności zamgławiaczy z pewnością wymienić należy możliwość automatycznej dezynfekcji pomieszczeń, by wyeliminować potrzebę udziału i obecności personelu podczas zamgławiania.

Osiąga się to przez możliwość zdalnego sterowania (włączania i wyłączania urządzenia na odległość), funkcję opóźnienia startu i programowania procesu dezynfekcji. Nowoczesne i w pełni automatyczne urządzenia pozwalają zaprogramować ilość emitowanego środka i czas emisji lub automatycznie dostosować ilość środka i czas względem zadawanej kubatury [m3] pomieszczenia. Jeśli decydujemy się na technologię zamgławiania automatycznego, to należy zweryfikować, czy dany zamgławiacz i preparat w pełni spełniają obowiązującą w Polsce i Europie normę EN 17272:2020, określającą „Metody dezynfekcji pomieszczeń drogą powietrzną z wykorzystaniem zautomatyzowanych procesów”.

Bez spełnienia tej normy wykonanej dla preparatu i urządzenia w kubaturze minimum 30m3 nie ma pewności czy urządzenie i wybrany preparat zdezynfekują całe pomieszczenie. Badanie skuteczności wg  EN 17272 powinno być wykonane przez akredytowane w tym zakresie laboratorium, które dopilnowuje pełnej zgodności z wymaganiami normy, tj. umiejscowienie urządzenia oraz płytek testowych.

Norma EN 17272:2020 dla obszaru medycznego składa się z:

  • testu dystrybucji, tj. sprawdzenia, czy dane urządzenie potrafi skutecznie rozprowadzić preparat w pomieszczeniu, aby uzyskać we wszystkich punktach badawczych minimum 5-Log (99,999%) redukcji bakterii Staphylococcus aureus.
  • badania pełnego spektrum biobójczego – osiągnięcia minimum 4-Log redukcji (99,999%) na różne mikroorganizmy testowe (bakterie, prątki, wirusy, grzyby, spory)

Jaki najlepszy preparat do zamgławiania?

Jeśli chodzi o środki biobójcze do zamgławiania najlepszym rozwiązaniem będą te, które przede wszystkim nie są niebezpieczne: są łatwe w wietrzeniu, nietoksyczne, niedrażniące i pozwalają na szybkie przywrócenie pomieszczenia do użycia.

Ponadto warto by charakteryzowały się neutralnym zapachem, nie pozostawiały smug oraz lepkiej warstwy na czyszczonych powierzchniach, ale też nie powodowały korozji sprzętów i materiałów znajdujących się w pomieszczeniach.

Obligatoryjnie powinny być zarejestrowane jako środki biobójcze, kompatybilne z posiadanym urządzeniem oraz być z nim w pełni przebadane wg normy EN 17272:2020 lub NF T72-281.

Podczas wyboru środka należy przyjrzeć się jego badaniom skuteczności, aby wykazywał pełne spektrum bójcze wszystkich mikroorganizmów i szybkie działanie, przy jednoczesnym wysokim poziomie redukcji mikrobów wynoszącym minimalnie 99,999% (5Log). Przed zakupem należy sprawdzić instrukcję obsługi preparatu, aby potwierdzić jaki jest wymagany czas kontaktu (niezbędny czas działania do osiągnięcia odpowiedniego efektu biobójczego), ponieważ determinuje on głównie na jak długo pomieszczenia będą niedostępne.

Przeczytaj również: Światło UV 222nm – przełomowa metoda dezynfekcji!

Czy zamgławianie jest bezpieczne?

Zamgławianie jest metodą bezpieczną dla człowieka, o ile są przestrzegane odpowiednie (określone przez producenta) środki ostrożności i korzystamy z niegroźnych preparatów biobójczych o odpowiednim stężeniu i bez toksycznej chemii.

Większość preparatów dezynfekcyjnych (np. chlor, nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy) wykazuje działanie drażniące lub nawet żrące i toksyczne na układ oddechowy, oczy i skórę, dlatego dezynfekcja odbywa się poza obecnością ludzi, a do wejścia do pomieszczenia (w celu otwarcia okien i rozpoczęcia wietrzenia) wymaga się zastosowania środków ochrony indywidualnej.

Takie preparaty najlepiej też długo wietrzyć, ponieważ należy bezwzględnie unikać długotrwałej i powtarzalnej ekspozycji na pozostałe opary, gdyż mogą powodować astmę i inne skutki zdrowotne. Dobór odpowiedniego preparatu dezynfekcyjnego według wcześniej wspomnianych parametrów jest dlatego kluczowym aspektem rutynowej i cyklicznej dezynfekcji wpływającej na naszą bezpieczną pracę i zdrowie.

Sytuacja bezpieczeństwa kształtuje się natomiast zupełnie inaczej w oparciu o zamgławianie innowacyjnym kwasem podchlorawym BMAsept air, który według CLP nie został sklasyfikowany jako niebezpieczny.

Powoduje to, że wchodząc na chwilę do zamgławionego pomieszczenia (aby otworzyć okna lub coś wziąć) nie są przekraczane najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS i NDSCh dla chloru), co skutkuje tym, że nie są wymagane żadne środki ochrony indywidulanej, a wietrzenie pomieszczenia zajmuje tylko kilka minut, aby rozproszyć mgłę.

Wykorzystując precyzyjne dawkowanie kwasu podchlorawego o odpowiednim stężeniu, można stworzyć w obecności ludzi aktywną atmosferę ochronną w strategii CAD (Ciągłej Aktywnej Dezynfekcji), która szybko i efektywnie zapobiega transmisji mikroorganizmów przenoszonym drogą powietrzną. Główną zaletą takiej bariery jest natychmiastowe rozpoczęcie działania na mikroorganizmy, gdy tylko znajdą się w środowisku aktywnej atmosfery (np. po kichnięciu przez osobę zakażoną). Porównując inne pasywne urządzenia przepływowe (np. lampy UV-C) musiały by działać wiele godzin lub cały dzień, aby wyłapać mikroorganizmy krążące w powietrzu, co praktycznie w pomijalny sposób chroni ludzi w ciągle zatłoczonych pomieszczeniach.  

Kolejnym świetnym rozwiązaniem technologii aktywnej atmosfery ochronnej CAD są inteligentne urządzenia zamgławiające kwasem podchlorawym, które autonomicznie przemieszczają się w pomieszczeniach.

Jednocześnie, jeżeli zależy nam na intensywnym procesie zamgławiania, wystarczy odpowiednio je zaprogramować, by silniejszym stężeniem dezynfekowało przestrzeń w pomieszczeniach, które pozostają puste. Przykładem takiego urządzenia jest robot zamgławiający Bubble Fish, który do dezynfekcji wykorzystuje suchą mgłę kwasu podchlorawego. Automatyczny i samojezdny robot, dzięki licznym czujnikom i mapowaniu przestrzeni, automatycznie omija przeszkody i ludzi, może poruszać się według wytyczonej trasy lub samodzielnie eksplorować pomieszczenia, nawigując do obszarów, w których należy wykonać proces dezynfekcji.

Zamgławianie pomieszczeń szpitalnych

Zamgławianie pomieszczeń szpitalnych i ambulansów ma szczególne znaczenie ze względu na zdrowie i bezpieczeństwo personelu medycznego oraz pacjentów. Dezynfekcja placówek ochrony zdrowia – zwłaszcza oddziałów, gabinetów zabiegowych czy bloku operacyjnego, hamuje transmisję wirusów i bakterii, zapewniając zdrowszą i bezpieczniejszą przestrzeń zabiegową, jednocześnie zmniejszając liczbę zakażeń szpitalnych oraz związanych z nimi kosztów, tj. roszczeń odszkodowawczych pacjentów i personelów, drogich antybiotykoterapii, wydłużenia dni hospitalizacji i leczenia czy absencji chorobowej personelu.

Wybierając zamgławiacze oraz środki dezynfekujące do placówek medycznych, należy szczegółowo przeanalizować specyfikację techniczną producenta. Generatory suchej mgły używane w szpitalach powinny być odpowiednio przebadane według obowiązujących norm i kompleksowo eliminować wszelkie bakterie, wirusy i grzyby – niezależnie od powierzchni i materiału. Sam środek biobójczy nie powinien natomiast uszkadzać aparatury medycznej oraz sprzętów znajdujących się w danym pomieszczeniu.

Popularne w placówkach medycznych jest zamgławianie roztworami nadtlenku wodoru, jednak należy wskazać, że na rynku pojawiły się lepsze, dużo szybsze, skuteczniejsze i bezpieczniejsze preparaty biobójcze, którym można osiągnąć doskonałe efekty dezynfekcji i niższe koszty zamgławiania. Jest to chociażby, wspomniany już kwas podchlorawy, który wykazuje silne działanie bakteriobójcze, wirusobójcze, prątkobójcze czy drożdżakobójcze – działa przy tym również na lekooporne patogeny. Jego dużą zaletą jest możliwość bardzo szybkiego wywietrzenia, co znacząco skraca cały proces dezynfekcji i sprawia, że pomieszczenia niezwykle szybko są gotowe do ponownego użytku.

Zamgławianie ambulansów

Wspomniane wcześniej czynniki, tj. temperatura i wilgotność powietrza, o ile nie mają znaczenia w stabilnych warunkach pomieszczeń zamkniętych (np. szpitala), to mają olbrzymie znaczenie w warunkach zewnętrznych, np. podczas dezynfekcji ambulansów, ponieważ warunki pogodowe i panujący w Polsce klimat często wykraczają  poza zakresy warunków, które zgodnie z badaniami laboratoryjnymi są zalecane w instrukcjach obsługi preparatów biobójczych.  

Przykładowo, dla nadtlenku wodoru temperatura nie powinna być niższa niż 21°C, a wilgotność względna powinna wynosić maksymalnie 70%. Natomiast średnia wilgotność względna w Polsce to 75%, a temperatury przez wiele miesięcy są bliskie zera, co ogranicza możliwości odpowiedniego stosowania takiego dezynfektanta w ambulansach.

Wpływ warunków zewnętrznych na zamgławianie:

  • Punkt rosy, czyli moment wykraplania się aerozoli, jest ściśle zależny od stosunku wilgotności względnej, temperatury i ciśnienia powietrza. Nawet niewielka zmiana jednego parametru wpływa znacząco na punkt rosy i może powodować wykraplanie się preparatu z powietrza zmniejszając zasięg lotu aerozolu biobójczego, jednorodność i skuteczność dezynfekcji.
  • Zbyt wysoka wilgotność powietrza i niska temperatura doprowadza do znacznego wydłużenia czasu parowania, a w konsekwencji do wydłużenia się niezbędnego czasu wietrzenia , co naraża personel na ekspozycję na pozostające opary dezynfektanta.
  • Zbyt wysoka temperatura powietrza i powierzchni może zbyt szybko odparować preparat skracając jego niezbędny czas kontaktu, co obniży jego skuteczność redukcji mikroorganizmów.
  • Nadmierne wykraplanie się preparatu na zimnych i metalowych powierzchniach może spowodować, że preparat będzie odparowywał dłużej niż normalnie, co może doprowadzić do ekspozycji personelu na pozostające opary oraz tworzyć agresywne skropliny korodujące materiały.

Dezynfekcja przez zamgławianie

Dezynfekcja przez zamgławianie może być prowadzona profilaktycznie, cyklicznie lub awaryjnie – przy podejrzeniu skażenia lub w momencie potwierdzenia skażenia. W zależności od charakteru dezynfekcji i patogenu, można wybrać inne stężenie środka biobójczego, a także prowadzić sam proces krócej bądź dłużej, poza obecnością ludzi lub w ich obecności.

Dezynfekcja przez zamgławianie w zależności od potrzeb i dostępnego czasu może być prowadzona ręcznie na wybrane powierzchnie i sprzęty lub automatycznie za pomocą automatycznych zamgławiaczy, które pozwalają na precyzyjne rozprzestrzenienie się suchej mgły po całym wnętrzu – również w miejscach trudno dostępnych, gdzie nie sposób jest dotrzeć wykorzystując tradycyjne i konwencjonalne metody.

Polecane produkty: